Ons elektriciteitsnet loopt vast en inmiddels gaan hele provincies op slot. Remt dat de energietransitie? In tegendeel: het is juist een kans om nu een belangrijke stap te zetten in de transitie. We kunnen nu werk maken van het echt implementeren en opschalen van de markt voor “flex” diensten. Hoe zorgen we ervoor dat we op de middellange termijn en korte termijn slim acteren om deze kans te benutten? Daar gaan we in dit artikel op in, onder andere op basis van een marktconsultatie die wij recent uitvoerden.
Wat is het echte probleem bij congestie?
Het elektriciteitsnet loopt vast; dat noemen we in de energiewereld “congestie” [1]. Sinds enkele jaren wordt door de netbeheerders in specifieke gebieden congestie afgekondigd. Dat betekent in de meeste gevallen dat bedrijven met een zwaardere aansluiting niet meer terug mogen leveren (invoeding congestie) [2]. Dat zorgt ervoor dat veel plannen voor zonnedaken en zonnevelden vastlopen en dat bedrijven hun verduurzamingsplannen in de ijskast kunnen zetten. In sommige gebieden kan je ook geen zwaardere aansluiting krijgen om energie af te nemen (afname congestie). Dan kunnen bedrijven bijvoorbeeld niet meer uitbreiden en vallen bouwplannen stil. Half juni zijn we naar een volgend niveau gegaan: twee hele provincies – Noord-Brabant en Limburg – gaan op slot, voor zowel afnemen als invoeden. Daarmee hebben we in de publieke beeldvorming definitief de crisis status bereikt.
Maar waarom loopt het elektriciteitsnet nu vast? Het simpele antwoord is: het elektriciteitsnet heeft niet voldoende capaciteit en de verzwaring is niet snel genoeg ingezet. Daar zit zeker een punt. Het elektriciteitsnet moet sterk verzwaard worden in alle scenario’s, en vanwege de regulering van netbeheer en de weerstand tegen transformatorhuisjes, lopen we hier steeds achter de feiten aan. Mijn betoog hier is: het echte probleem wat we nu moeten oplossen ligt in de markt voor flexibiliteit, die nog in de kinderschoenen staat. Zonder deze bouwsteen gaan we nooit een energiesysteem krijgen dat efficiënt en betrouwbaar draait op vooral wind- en zonne-energie. Het vraagt om een grote verandering in mindset, regels, infrastructuur en business modellen.
Tipping point in de flex markt
De ’flexmarkt’ is de markt voor levering van flexibiliteit in het energiesysteem. De behoefte komt voort uit de technische noodzaak om vraag en aanbod op het elektriciteitsnet op elk moment in balans te hebben. Er is een heel scala denkbaar. Je kan de opwek begrenzen; de energievraag verschuiven of verminderen; energie opslaan of omzetten in energiedragers die langer meegaan, zoals waterstof [3]. Het punt is: je kan dit zien als een nieuwe markt waar oplossingen, in de vorm van diensten, op elkaar kunnen inspelen. Deze markt is in potentie zeer groot. Het biedt kansen voor energie- en techniekbedrijven die diensten gaan aanbieden zoals het ontwikkelen en exploiteren van lokale smart grids, of het aanbieden van plug- en play flex oplossingen zoals batterijen. Het biedt ook veel kansen voor ondernemers in andere sectoren. Zij kunnen al dan niet samen met hun buren hun potentie voor slim sturen of opslaan van energie, omzetten in een nieuw verdienmodel.
Deze markt komt nu in de opschalingsfase terecht. Gelukkig hoeven we niet bij nul te beginnen. In de eerste plaats zijn de technische oplossingen al ontwikkeld en in een groot aantal pilots beproefd. Minstens zo cruciaal is de ontwikkeling in de regels. In de praktijk is de regulering vrij bepalend voor wat wel en niet kan op de elektriciteitsmarkt.
[1] Lees meer over congestie bij Netbeheer Nederland of VEMW
[2] Voor een overzicht van de actuele status: de capaciteitskaart
[3] Er zijn prima overzichten van de diverse oplossingen, zie o.a.: handreiking systeemintegratie en tien oplossingen netinpassing
Belangrijk is dat er voor de komende jaren in elk geval drie opeenvolgende pakketten met regels worden geïmplementeerd, die veel nieuwe modellen mogelijk maken: de nieuwe netcode [4] (geldig vanaf november 2022), wellicht een noodwet [5], de nieuwe elektriciteitswet (einde 2022 in de kamer) [6] en later wellicht nog verdere implementatie van energiegemeenschappen in de regelgeving [7]. We zien ondernemers die in beweging komen. Denk bijvoorbeeld aan de bedrijven bij Schiphol die samen een smart grid realiseerden omdat ze anders niet konden bouwen 8]. Maar ook aan het grootste private net van Nederland waar inmiddels meer dan 1 GW aan zonne- en wind energie én de grootste batterijen van het land, op één privaat smart grid zitten [9]. Tenslotte is er vaak ook een crisismoment nodig om brede bewustwording te realiseren en alles in een stroomversnelling te brengen. Daar kunnen we ook van spreken nu het op de voorpagina van de krant staat en er een noodwet komt.
Nu starten voor geïntegreerde oplossingen op middellange termijn
We moeten voorkomen dat we nu allerlei dingen gaan doen die slechts lapwerk zijn. De focus moet liggen op hoe we op middellange termijn, toekomstbestendige oplossingen op serieuze schaal kunnen realiseren. Het is nog best een vraag wat eigenlijk het eindbeeld is. Wij denken dat we een groot deel van de oplossing van het probleem bij de bron moeten aanpakken. Dat betekent bouwen aan lokale en regionale energiegemeenschappen en hubs, die met elkaar zorgen dat energie-opwek en -vraag in het gebied zoveel mogelijk in balans zijn.
Nu is daarom het moment om te verkennen waar de potentie voor energy hubs ligt. Dat gaat om lokale hotspots waar veel opwek en verbruik zit, die in potentie aan elkaar te koppelen zijn. We moeten nu beginnen met deze in beeld te brengen en te ontwikkelen, want de ontwikkeling daarvan kost behoorlijk wat tijd. Daar ligt een mooie taak voor provincies en RES regio’s om het proces aan te jagen, maar zeker ook voor ondernemende energie- en techniek bedrijven die risico willen nemen in het ontwikkelen en ‘as a service’ aanbieden van dat soort oplossingen. Belangrijk aandachtspunt: doe het samen met lokale ondernemers en/of partijen die daadwerkelijk een smart grid willen exploiteren.
Korte termijn potentie ook benutten
Tegelijk moeten we ook proberen om lopende projecten zoveel mogelijk door te laten lopen. Initiatiefnemers die soms al jaren bezig waren met plannen maken, lopen nu vast. Een gevaar zou kunnen zijn dat we nu eerst een tijd bezig zijn met regionale planningsprocessen. Dat hoeft niet. Met name op kleinere schaal, achter individuele aansluitingen of wellicht met de buren, zijn nu al veel dingen mogelijk. Zoals al betoogd staat er een hele set aan aanbieders te trappelen om hun oplossingen te implementeren. Wel blijkt uit een markt consultatie die wij uitvoerden voor de provincie Utrecht, dat vraag en aanbod elkaar nog niet goed vinden. Hier kan het helpen als ondersteuning wordt geboden aan initiatiefnemers om te identificeren welke oplossingen kansrijk zijn en eerste berekeningen aan gelijktijdigheid en business case uit te voeren. Daarna zou het ook helpen om het matchen van vraag en aanbod te ondersteunen met (semi-) collectieve inkoopprocessen. Dan creëren we samen bewijs dat flex oplossingen marktgereed zijn en hoeven zo min mogelijk plannen in de ijskast.
[4] Meer informatie over de nieuwe netcode
[5] O.a. provincie Noord-Brabant en Tennet pleiten hiervoor, lees meer; zie ook de kamerbrief crisisaanpak
[6] Zie de kamerbrief voor meer toelichting
[7] Zie o.a. dit whitepaper
[8] Lees meer over virtueel stroomnet Schiphol Tradepark
[9] Lees meer over Renewable Energyhub Flevoland
Meer weten?
Gerbert Hengelaar
g.hengelaar@next2company.com
06 835 47 950
