Als we de opwarming van de aarde onder de 2 graden willen houden, staan we in de gebouwde omgeving voor een megaopgave. Voor een middelgrote stad zal de energietransitie inhouden dat de komende decennia duizenden huizen per jaar duurzaam moeten worden gerenoveerd. Ook zal bijna elke straat in de stad opengelegd worden om oude gasinfrastructuur te verwijderen of aan te passen en nieuwe collectieve warmtesystemen aan te leggen. Goede coördinatie in de hele keten, van energiebedrijven en netwerkbeheerders tot bewoners, bedrijven en woningcorporaties, wordt hierbij cruciaal.
De kans van de regierol
De bal ligt nu in belangrijke mate bij gemeenten en zij hebben daarmee de kans om er een inclusief en innovatief proces van te maken. Uit het regeerakkoord en de transitieagenda’s vloeit voort dat er de komende twee jaar regionale en gemeentelijke plannen worden gemaakt om de transitie verder te versnellen. Ook omdat collectieve warmteoplossingen zich vaak op de schaal van een wijk afspelen, krijgt de gemeente een regierol toebedeeld. Voor veel gemeenten zal het nog een grote opgave zijn om de plannen concreet te maken. In welke wijk gaan we voor welk energiesysteem? Waar gaan we beginnen en waar niet? Hoe brengen we bewoners, bedrijven en ketenpartners bij elkaar zodat er constructief samengewerkt kan worden? Wij zien in de praktijk dat er vaak veel energie wordt gestoken in allerlei studies en plannen over de technologiemix. Vanuit het publieke belang en vanwege de noodzaak om deze transitie nu echt te gaan versnellen, denken wij dat twee andere zaken – (1) vertrouwen van bewoners en bedrijven en (2) procesinnovatie – meer aandacht verdienen. We zien dat gemeenten bij uitstek hier vanuit hun regierol werk van kunnen maken.
Vertrouwen als voorwaarde voor versnelling
Niet zo zeer de technologie, maar het vertrouwen van bewoners en bedrijven in een eerlijk en inclusief proces, gaat bepalen of we de komende jaren meters gaan maken. De transitie zal in elke huiskamer en op elke werkplek gevoeld worden; de betrokkenheid en medewerking van alle bewoners en bedrijven zal daarom nodig zijn. Daarvoor moeten zij het vertrouwen hebben dat de baten en lasten in dit proces eerlijk verdeeld zullen worden. De overheid zou zich er hard voor moeten maken dat in dit proces niemand ‘achterblijft’ en dat de investeringen toekomstbestendig zijn. Daarmee wordt draagvlak gecreëerd en ontstaat vertrouwen. Dat komt de snelheid van het proces ten goede en innovaties dragen dan bij aan een duurzame samenleving.
Van technologie naar procesinnovatie
Belangrijke voorwaarde is ook dat we door middel van procesinnovatie alle kansen benutten om de transitie betaalbaar te houden. Momenteel is duurzame warmtevoorziening vaak nog duur. Om te versnellen, moet de schaal van processen en projecten vergroot worden van enkele tientallen woningen, een flat of een kantoor naar hele wijken tegelijk. Aangezien we de transitie de komende tien tot twintig jaar al grotendeels gaan uitvoeren, is wachten op nieuwe technologie, die zich nog op de tekentafel bevindt, geen goede optie. Innovatie kan desondanks toch het verschil maken; het gaat dan vooral om procesinnovatie. Kijk naar het recente succes van ‘wind-op-zee’. Daar is in een publiek-privaat proces elke schakel van de keten omgekeerd om te kijken of het slimmer, sneller of beter kon. Met als resultaat dat we inmiddels zicht hebben op de eerste subsidieloze windparken. Om tot aardgasvrije wijken te komen, zouden we voor een vergelijkbare aanpak moeten kiezen. Hoe kunnen we de vraag van gebouweigenaren slim bundelen en hoe kunnen we collectief inkopen? Hoe kunnen we elke stap in de uitvoering, van vergunningverlening tot isoleren, maximaal seriematig organiseren? Welke rolverdeling tussen de verschillende partijen werkt het best? Zo zijn er nog veel meer vragen te stellen. De crux is: kunnen we de focus verschuiven van technologie naar het proces en nemen we, nu er meters gemaakt moeten worden, voldoende tijd om het potentieel dat er echt is, ook te benutten.
Meer ideeën over een eerlijke en innovatieve transitie in ons white paper
Bent u benieuwd hoe we werk kunnen maken van een eerlijke en innovatieve transitie? Als Next2Company hebben we, op basis van onze recente ervaringen, een aantal ideeën op een rij gezet in ons white paper ‘Een eerlijke en innovatie transitie duurt het kortst’. Het white paper kunt u hier vinden.
Over de auteur
Dr. Gerbert Hengelaar is transitiestrateeg bij Next2Company en onderzoeker op het gebied van duurzaam ondernemen aan de Erasmus Universiteit.
