Denk aan de badkuip, voorkom een CO2-lockdown!

De afgelopen maanden werd er veel gesproken over de urgentie van klimaatactie. ‘’Opwarming tot 2 graden betekent voor ons de doodstraf’’, verwoordde de premier van Barbados de urgentie emotioneel op COP26 [1]. Ook voor Nederland zaagt klimaatverandering aan de poten van ons bestaansrecht [2]. Juist daarom is het van belang om meer in CO2-budgetten te gaan denken en 1,5 graden als harde grens te gaan zien. Nemen we meer marge, dan gaat die ruimte ook benut worden, stelt ‘Parkinsons Law’. Om onder de 1,5 graden te blijven mag wereldwijd nog zo’n 400 gigaton CO2 tot 2050 uitgestoten worden. Dat is op basis van inwonersaantal 909 Mton CO2 voor Nederland waar we, op het niveau van 2018 [3], al over 5 jaar door heen zullen zijn [4]. Vijf jaar! En dan laten we nog buiten beschouwing dat Nederland relatief meer zou moeten bijdragen i.v.m. haar grotere bijdrage aan historische emissies.

Ons lineaire denken is één van de fundamentele oorzaken van het klimaatprobleem. De Club van Rome waarschuwde ons een halve eeuw geleden al dat exponentiële groei in een wereld met schaarste problematisch zou worden. Als parallel; de coronabestrijding illustreert ook hoezeer we moeite hebben om niet-lineaire effecten te bevatten, zoals exponentiële groei, cumulaties en vertraagde feedback van maatregelen. Als we in CO2-budgetten gaan denken blijkt waarom we niet tot 2050 lineair kunnen afbouwen naar nul-uitstoot maar direct alle ballen op versnelling moeten inzetten. Jan Willem van der Groep legt in deze blog helder uit waarom 75% reductie al vóór 2030 plaatsgevonden moet hebben willen we onder de 1,5 graden blijven. Nu stoten we jaarlijks tweemaal zoveel uit als ons 1,5-graden budget toelaat, waardoor een steeds scherpere afname noodzakelijk wordt. Vergelijk onze atmosfeer met een badkuip die steeds voller stroomt. Willen we gevaarlijke klimaatverandering voorkomen, moeten we de 1,5 graden als harde grens gaan hanteren. En als we deze grens overschrijden, zou een ‘’CO2-lockdown’’ wel eens onvermijdelijk kunnen worden, vertelde Mantijn van Leeuwen onlangs in Cobouw [5]. Deze lockdown zal veel meer economische schade opleveren en maatschappelijk ontwrichtender zijn dan de maatregelen die eerder genomen hadden kunnen worden.

Tijd heeft een waarde

Een oud gezegde gaat als volgt: ‘’de beste tijd om een boom te planten is 20 jaar geleden, de op één na beste tijd is nu’’. In discussies over de energietransitie wordt de waarde van maatregelen in de tijd nogal eens vergeten. Hoe meer CO2 er in de atmosfeer komt, hoe groter de kans op klimaatschade. Na de overstromingen in Limburg kunnen we ons allemaal meer voorstellen van de potentiële omvang hiervan. In Valkenburg alleen al bedroeg deze 400 miljoen euro [6] en in het Duitse Nordrijn-Westfalen ongeveer 13 miljard euro [7]. Wat als we omdenken en in te besparen klimaatschade per ton CO2 zouden denken? Dan levert een ton vermeden CO2 in 2021 veel meer economische en maatschappelijke baten op dan een ton in 2031 of 2041. De toegevoegde waarde van maatregelen met een ‘negatieve CO2-emissie’, die de badkuip laten leeglopen, wordt dan ook duidelijker. Een veelbelovende maatregel is CO2-opslag in gebouwen door het gebruik van bio-based materialen; zeker gezien de bouwopgave van 1 miljoen woningen tot 2030. Een ander voorbeeld is CO2-afvang voor bemesting in de glastuinbouw, waardoor gelijk ook een drempel weggenomen wordt voor deze sector om te verduurzamen. De vraag is; hoe kunnen we nog meer prioriteit geven aan maatregelen die de badkuip leeg laten lopen? En partijen hiertoe meer prikkelen?

CO2-reductie kán ook sneller; de gebouwde omgeving als voorbeeld

In de gebouwde omgeving wordt nu nog vooral naar operationele emissies gekeken, terwijl materiaalgebonden emissies steeds groter worden door toenemende isolatie-eisen en gelijk al interen op ons CO2-budget [8]. Een integrale afweging is nodig; door ook materiaalgebonden emissies mee te wegen en rekening te houden met de factor tijd kan sneller gereduceerd worden. En uiteraard geldt dat voorkomen nog veel beter is dan reduceren.

Om de operationele emissies te beperken ligt nu de focus op een gefaseerde wijkaanpak tot 2050 naar aardgasvrij. Hierbij zijn gemeentes vaak geneigd om de lastigste buurten of segmenten naar achteren te schuiven. Beter is om te starten met de segmenten waarin juist het snelste bespaard kan worden; denk aan naoorlogse woningen die een relatief hoog isolatierendement hebben. Ook kan gestart worden met segmenten waar het meest geleerd kan worden over de resterende opgave; in Hilversum hebben we met deze logica bijvoorbeeld een G-label aanpak voorgesteld. Vervolgens kan er snel bespaard worden door vol op (HT) hybride warmtepompen en de uitfasering van cv-ketels in te zetten. Aardgasvrij is een middel en geen doel. Hierbij zou je bewoners en wijken die sneller reduceren hier ook meer voor moeten belonen. Dat kan zowel financieel (subsidies) als niet-financieel (met meer ondersteuning). Onze SamenRegie aanpak sluit hierop aan. We gaan gericht op zoek naar koplopers en begeleiden deze om in gesprek te gaan met medebewoners, zodat een olievlekwerking ontstaat. Uit het proces volgt een gezamenlijk programma van eisen (op wijkniveau), van waaruit met marktpartijen naar realisatie toegewerkt kan worden.

Photo by Hudson Hintz

Nog een kritische noot; de aarde kent negen planetaire grenzen [9]. Als we ons blindstaren op alleen ons CO2-budget lopen we vroeg of laat tegen de andere grenzen aan. En dat doen we nu al. Bio-based bouwmaterialen zouden daarom ook moeten bijdragen aan biodiversiteitsherstel. Door meer integraal te denken en CO2-reductie ook als middel te zien voorkomen we dat we problemen blijven verschuiven. 

Voor versnelling heb je proactieve systeemspelers nodig

De transitie kent leiders, volgers en achterblijvers. Organisaties die leiderschap nemen zitten proactief in de wedstrijd en maken werk van versnelling. Ze wachten niet totdat dit wordt afgedwongen. Enkele voorbeelden zijn Eneco of Interface met een 1,5 graden doel of de Gideons tribe met hun 75% reductiedoel in 2030. Proactieve spelers stellen hun eigen belangen niet boven maatschappelijke belangen maar zien zichzelf juist als onderdeel van de maatschappij. Hierdoor is het voor hen vanzelfsprekender om op maatschappelijk rendement te sturen. Het gaat verder dan woorden; aan de vruchten zullen we de boom herkennen.

Bij Next2Company helpen we organisaties om te groeien in leiderschap in transities. We zien dat proactieve systeemspelers zich beter weten te onderscheiden en daardoor in staat zijn om zowel meer maatschappelijk als economisch rendement te creëren. Nieuwsgierig geworden wat wij voor jouw organisatie kunnen betekenen? Wij gaan graag met je in gesprek!

Mark Vavier

m.vavier@next2company.com

[1] https://www.wbur.org/hereandnow/2021/11/12/cop26-speeches-climate
[2] https://www.nrc.nl/nieuws/2018/07/11/de-houdbaarheid-van-nederland-is-eindig-a1609514
[3] https://www.clo.nl/indicatoren/nl016537-broeikasgasemissies-in-nederland#:~:text=De%20emissie%20van%20broeikasgassen%20was,van%20de%20CO2%2Demissie.
[4] https://www.dgbc.nl/nieuws/toewerken-naar-echt-co-neutraal-renoveren-om-parijse-klimaatdoelen-te-halen-5995
[5] https://www.cobouw.nl/duurzaamheid/nieuws/2021/12/nederland-moet-meer-sturen-op-verlagen-co2-uitstoot-niet-bouwen-is-eigenlijk-het-beste-101301004
[6] https://www.trouw.nl/binnenland/400-miljoen-euro-schade-door-wateroverlast-in-valkenburg~b0bd2c1f/
[7] https://klimaatadaptatienederland.nl/publish/pages/192998/hoogwater-2021-feiten-en-duiding.pdf
[8] https://www.dgbc.nl/publicaties/position-paper-whole-life-carbon-44
[9] https://www.stockholmresilience.org/research/planetary-boundaries/the-nine-planetary-boundaries.html